michael haneke, a cinta branca

Non sei que pensar das películas que me chegan precedidas da aureola de "obra maestra". Habitualmente tardo un tempo en facer a dixestión emocional ata das historias máis idiotas, así que xa non falo do suposto proceso de análise intelectual que un debe levar a cabo tras entregarse ao visionado dos produtos máis pretenciosos e, supostamente, sofisticados, saídos das factorías cinematográficas.

O primeiro é o cartaz do filme. Unha especie de encarnación infantil do MAL que mira cara algo que queda lonxe do noso alcance. Mira como miran os depredadores ás súas presas: coa atención obsesiva de quen observa aquilo que precisa devorar para sobrevivir.

O neno da imaxe é un dos coprotagonistas desta historia. Quizáis as reviravoltas narrativas importan pouco, así que prescindiré aquí de falar delas. O esencial é a reconstrucción do ambiente nun pobo alemán nos días previos á Primeira Guerra Mundial. A férrea estrutura de clases, a imposibilidade do ascenso social, o asfixiante sentido de pertenza a unha comunidade pechada, a educación autoritaria e o papel brutal da relixión como elemento vertebrador da moral pública: Haneke pon enriba da mesa todo isto con naturalidade, exhibindo un abrumador dominio da posta en escea, do manexo do tempo cinematográfico, do uso da luz e abusando de cando en vez do recurso ao fóra de campo para enfatizar sin facer énfase visual as esceas de violencia.

Nada que obxectar pois ao dominio do medio e á capacidade do director para seducir cunha historia na cal a Historia é iluminada dende un recuncho -un microcosmos, diríamos hoxe- dominado por unha violencia subterránea que explota puntualmente, anunciando un futuro de horrores e violencias a escala maior.

A mirada que proxecta Haneke sobre as súas criaturas cinematográficas é a habitual das súas películas: os seres humanos somos criaturas que entenden a política coma un exercicio de corrupción e arribismo, a moral como unha tapadeira para vicios inconfesabeis e o vínculo social como unha cadea intolerábel que, cando racha, libera o absurdo en forma de violencia inconteníbel.

Non hai, polo tanto, nada que facer coa especie humana. Ningún dos protagonistas da película escapa á podremia que retrata Haneke. En especial o grupo de nenos que, educados no respecto á autoridade e ás tradicións e sometidos aos delirios relixiosos dos seus pais, acaban converténdose nunha especie de gardiáns da pureza capaces de todo para preservar esta no seo da súa comunidade. Os mesmos rapaces que se farán adultos a finais da década dos ´20s e principios dos ´30s. Os mesmiños.

Dóeme un pouco o reduccionismo de Haneke: malia os supostos puntos de fuga da historia que supostamente permiten ao espectador sacar as súas propias conclusións, en realidade todo está mascado e dixerido previamente. O director faino moi ben: o seu extraordinario uso do branco e negro e esa cámara plantada estratéxicamente, que case parece non estar, fan da película un mecanismo de seducción do que é imposible fuxir. Pero a totalidade dos protagonistas están deseñados para resultar noxentos, ben pola súa maldade, ben pola súa incapacidade para facerlle fronte ao mal. E esta imposibilidade para a evolución moral, este destino inevitábel dos protagonistas e esta ausencia de humanidade da que fai gala o xefe de todo o invento terminan por resultar sospeitosas e desagradabeis.

O cine debe ser sinxelo retratando a complexidade. E, se é posible, debe evitar os maniqueísmos máis groseiros cando ten pretensións de radiografiar as interioridades dos procesos históricos. Aínda que a atracción das lecturas simplistas resulte tan irrestíbel como neste caso.