O humor nestes tempos de profunda reacción

Teño un grupo de alumnos que son skaters. Fan piruetas polo Náutico, grábanse con cámaras de vídeo con obxectivos "ollo de peixe", montan unhas bases musicais para poñer de fondo e despois suben o resultado a youtube. Nas clases de titoría, cando quedan cinco minutos para rematar, poñen ao día a toda a clase coas súas últimas gravacións, explicando os segredos da rodaxe. É divertido. A semana pasada, despois da típica sesión de saltos e cabriolas pedíronme permiso para proxectar algún vídeo dun ghicho chamado "elrubiusOMG". Asustados pola miña ignorancia sobre o tema aproveitaron para darme unha lección de cultura youtubera: o tipo ten un canal de vídeos con oitocentos mil seguidores. É o youtuber máis popular da península e, o mellor de todo, vive das tonterías que se lle pasan pola cabeza, que, basicamente consisten en trollear o chatroulette, colgar partidas de minecraft comentadas por el, inventar invasións alieníxenas das que dar aviso ao resto da poboación ou marear ao seu gato.

Deixo aquí un par de vídeos. Non sei como chamarlle a esta forma de humor.

killing them softly, Andrew Dominik (2012)

Criminais de medio pelo, criminais de poca monta, ladróns preguiceiros, atracadores descoidados, asasinos a soldo que prefiren entregarse ao alcohol e o sexo antes que a cumplir coas súas tarefas... Killing them softly presenta un catálogo terminal de outsiders que levan entre mal e fatal a crise económica destes últimos anos nuns Estados Unidos convertidos en territorio abrasado. A trama principal, como é habitual, é irrisoria: un golpe chapuceiro que irrita a algúns mandos intermedios de certa organización mafiosa trae unha onda expansiva de consecuencias dramáticas para os seus organizadores. Esto serve de excusa para presentar a estrutura temblorosa do crime máis ou menos organizado dalgún barrio periférico dalgunha cidade industrial en proceso de demolición.

Poderiamos dicir que o mundo do crime é, simplemente, o do capitalismo sen regla algunha: todo é unha mercancía nunha sociedade de individuos que só persiguen a consecución dos seus fins persoais: todo está a venda, todo pode conseguirse se hai unha cantidade suficiente de cartos polo medio.

Pero as crises económicas tamén afectan a este mundo sen reglas. As cadeas de mando funcionan deficientemente e os responsabeis de levar adiante os negocios son descoidados e, moitas veces, prefiren desatender as súas obrigas e entregarse aos seus vicios persoais.

Neste contexto de delincuencia funcionarizada e desganada transcurre esta película. Un pouco exhibindo as súas débedas formais co cine de Tarantino -longas digresións diante da cámara sobre calquera cousa e explosións de estilizada violencia concatenándose puntualmente- e outro pouco recreándose nas paisaxes abandoadas, nas ruinas contemporáneas da civilización posindustrial.

Tan crucial como as presencias hipermagnéticas dos seus protagonistas (os dez minutos de James Gandolfini valen por dez mil películas de centos de actores xuntos) resulta a do único actor non nomeado nos créditos, o presidente norteamericano Barack Obama nos días previos á súa primeira elección como presidente. A contraposición entre o discurso deste e a realidade das imaxes dá a ratos a sensación de certo gusto polo recurso fácil, pero, pola súa insistencia, este texto recitado no que se fala da terra das oportunidades, do optimismo da iniciativa privada, da realización persoal e de todas as estupideces que o discurso neoliberal sacraliza como dogmas de fe, convírtese en protagonista na sombra da película. Esa fachada de idealismo bobalicón enunciado por Obama e punteado polas réplicas aínda máis idiotas dos Bush jr e compañía ten como cara b esa sociedade paralela organizada arredor do crime, anómica, desestruturada e en estado terminal reflectida en crú en cada fotograma da película.

A democracia capitalista norteamericana é retratada nesta película coa cámara clavada nesas organizacións que funcionan como reverso na sombra dos negocios legais. Os seus integrantes -dobles exactos dos asalariados das empresas "normais"- sofren con idéntica virulencia os efectos dunha crise que, porén, non afecta "aos de arriba". Ese xogo de paralelismos entre os dous mundos é, ao tempo, o máis divertido e o máis dramático das historias que se entrelazan no filme. Os gangster de gradación media teñen problemas para chegar a fin de mes e odian os seus traballos tanto como os traballadores legais. O soño americano, dinos a película, está encallado nunha lameira podre na cal todo o mundo permanece atrapado nunha loita salvaxe pola supervivencia. Os que quedan no camiño son os de sempre e os seus esforzos por saír cara un afora inexistente son inútiles: a arañeira socioeconómica na que viven está tecida para protexer os privilexios dunha minoría que, legal ou ilegal, controla aos axentes da estrutura e os elementos relacionais desta como se foran peóns dun taboleiro de xadrez. Sometidos a presións intolerables, estes peóns exercen formas de violencia que sempre rematan voltando multiplicadas considerablemente. O sistema regula a súa presenza mediante estoupidos calculados suficientes para facer limpezas e permitir que outros ocupen os baleiros que deixan os mortos. Capitalismo, mafia, capitalismo, mafia: a secuencia remata nunha síntese dialéctica que poderiamos chamar "democracia liberal", infectada dendea a súa base polo mesmo motor: a maquinaria nú do simple afán de lucro.

Ao final, no discurso que un enfurecido Brad Pitt lánzalle ao seu superior xerárquico (marabilloso Richard Jenkins), en dúas frases atopamos resumida a idea nuclear da historia: "USA non é un país, é un maldito negocio. Así que agora, dame os cartos".

God Save America.