Un post á maneira case clásica

Amaneceu un día cheo de nubes e de bós presaxios. Día de folga no ensino. Armado dun tambor feito a partires dun contenedor de fertilizantes dirixinme á Praza dos cabalos para participar na manifestación contra a lei de educación que quere sacar adiante este goberno neocon teledirixido por Rouco Varela e Angela Merkel. Reunido con trinta dos meus compañeiros, e integrado nunha multitude resistente de 15.000 persoas percorrín as rúas de Vigo golpeando o tambor, berrando contra o ministro-terrorista de educación e entoando cánticos que me retrotraían aos tempos do Prestige, da guerra de Irak e doutras batallas na rúa que aínda non sei se foron gañadas ou perdidas á vista dos resultados dos xuízos dez anos despois. Polo de pronto, as manifestacións de onte serviron para pospoñer a aprobación da LOMCE ata que o ministro-analfabeto acade un grao de consenso algo maior. Rodeado de alumnos, exalumnos, compañeiros/amigos do cole, e de pais e nais coa súa prole sentínme durante a hora e media que durou o evento o tipo máis feliz do mundo. O sentido da vida está agochado nos recunchos da acción colectiva, nos procesos de inscrición simbólica que lle permiten a un insertarse nunha rede de significados, intereses e desexos compartidos dende o cal construírse a un mesmo. E ter un tambor a man axuda bastante coa tarefa, dou fe.

Pola noite acudín ao concerto de Eternal Tapestry, na Iguana. A minicomunidade que xira arredor desta clase de concertos xa ten unha pequena historia colectiva ás súas costas a estas alturas. Algo de celebración sempre teñen estos eventos, claro. O concerto, inscrito nesas coordenadas que delimitan o telúrico e certa forma eléctrica de chamanismo gañán, foi como mergullarse nunha turbia corrente de augas enlamadas. Os ritmos hipnóticos dos protagonistas levantados sobre os cimentos dun contudente muro de son suxerían imaxes de paisaxes desoladas e ruinas contemporáneas da modernidade industrial, así como formas tribais de articulación comunitaria e rituais urbanos para celebrar a fin do mundo cada fin de semana. Mazazos enroscándose nos ouvidos invitando a entregarse a cerimonia do abandono de si, apelacións ao cavernícola dionisíaco que nos habita e que porta unha verdade consigo que xa non estamos en condicións de escoitar. Os ecos subterráneos dunha premodernidade rítmica actualizados a golpe de distorsión con puntuacións a cargo dun saxofón que soaba coma un paporrubio en medio da demolición dos restos dunha central nuclear. Algo así pero non tanto, quizais.

Saímos do concerto como bautizados nun río de petróleo, viscosos e mugrientos, sorrindo como integrantes dunha secta de rururbanitas sen sentimentos máis aló do elemental desexo de sobrevivir. Mirándonos nun círculo espontáneo na porta da iguana deixamos a Rafa recoller o espírito do momento nun discurso memorable no que se misturaron Efterklang, o café de pota, Starbucks, as chuletas para almorzar, a wifi do Porco e as mil cousas sublimes que fan que botarse unhas risas durante vinte minutos entre amigos despois dun gran concerto sexa a segunda mellor experiencia do mundo. Repitamos.

Tríptico

Narcopolítica: o triunfo da anomalía franquista no corazón da seudodemocracia actual

Esta é, sen dúbida, unha desas fotos afortunadas que alguén fixo sen saber o seu significado exacto fai unha chea de anos. O actual presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, nunha embarcación alá polo 1995 acompañado do contrabandista de tabaco e narcotraficante Marcial Dorado.

Descontando o inevitable trasfondo homoerótico da fotografía -potenciado por eses estraños pegotes brancos na espalda do presidente-, o seu significado, hoxe, abril de 2013 envíanos de volta non xa 18 anos atrás, senón aos 38 que marcan a morte do dictador Franco e a labor de ciruxía plástica feita ao seu rexime coñecida baixo o nome de "transición". Ciruxía cuxas costuras, por certo, levan xa unha tempada saltando por todas partes no que son demostracións da súa fatiga histórica, do seu esgotamento e da súa liquidación que se vai albiscando -todavía coas súas liñas difusas- no horizonte en forma de III República.

A imaxe cristaliza o encontro de dous mundos en apariencia antagonistas: o do poder autoevidente da política e o do poder subterráneo das mafias de todo tipo. E digo "en apariencia" porque o rexime anterior á democracia que vivimos era, baixo a súa fachada de corte fascista e a súa ideoloxía nacional-católica, a plenitude da corrupción institucionalizada. Baixo a superficie da moralidade católica e o suposto amor á patria expañola, unhas cantas ducias de familias tiñan o poder de facto do estado (económico e político), unhas cantas centas ocupaban un segundo grao con aspiracións e unhas poucas miles constituían a base dunha burguesía privilexiada derivada do resultado da guerra civil. Uns cantos millóns de expañois interiorizaban a ideoloxía dominante e asumían acriticamente os vectores de pensamento das élites gobernantes coa esperanza de mellorar as súas precarias -cando non miserables- condicións de vida.

A herencia recibida, polo tanto, cando chega o ano 1975 e o suposto cambio de mans do poder, ten lugar nun clima social caracterizado pola fenda estraordinaria no social e no político entre as apariencias e a realidade.  A democracia, o goberno de calquera no seu sentido máis pleno, é de facto, a forma que as élites de primeiro, segundo e terceiro grao asumen para continuar co control do país. Para conter calquera posible estoupido social ou calquera tentación de revolta levántanse algunhas barreiras institucionais para deixar pasar a algúns escollidos procedentes da base da pirámide social.

A política, tras as eleccións de 1977, é un xogo no cal as reglas están trucadas. A estrutura do estado está blindada por unha constitución que protexe ao herdeiro de Franco e por varios artigos que sinalan o papel do exército en caso de que algunha rexión histórica decida seguir o seu propio camiño. As elites económicas e políticas procedentes do franquismo seguen ao seu, ocupando cargos decisivos nos postos centrais do estado, nos propios partidos políticos e nos medios de comunicación, vendendo unha historia de reconciliación nacional e de amnesia necesaria que serve para ocultar a permanencia dos rasgos distintivos do rexime anterior: corrupción, control das estruturas do estado, vixiancia policial das disidencias máis radicais e ese "deixar facer" relacionado coa vida privada e as costumes sociais que se presenta como a suposta gran victoria do novo rexime.

Nas décadas dos oitenta e os noventa, para os cachorros do partido que recolle esa masa social coñecida como "franquismo sociolóxico", as siglas AP primeiro e PP despois son, basicamente, a rampa de lanzamento cara un universo de relacións sociais privilexiadas e de impunidade que lles permite medrar social e economicamente a gran velocidade. Persoaxes de mediocridade recoñecida ascenden polo labirinto da estrutura do estado grazas aos apelidos, ás amizades ou ás redes de contactos nas que familia, empresa e circuito de ocio compleméntanse e retroaliméntanse. O lema é "tonto o que non se enriqueza". A corrupción é a forma de relacionarse. O estilo mafioso é a normalidade neses anos (xa o era dende 1939 polo menos). Favores, sobornos, nepotismo, evasión de capitais, contas en paraísos fiscais, testaferros, bens a nome de familiares, oposicións amañadas, cargos de confianza a dedo, etc, etc. A cultura política dos nosos gobernantes procede deste inesgotable campo semántico derivado da palabra "corrupción" e é a forma de conservar intactos uns privilexios que fan da desigualdade o eixe vertebrador na súa concepción da sociedade.

Cando Núñez Feijóo sube a esa lancha en 1995 e despois vai esquiar co contrabandista-narco a algún lugar onde había neve, e vai tamén con el e o seu círculo a festas en Portugal non se fai demasiadas preguntas. É o "normal". Ese ritmo de vida -dando por boa a maior: que non tiña nin idea de quen era o ghicho- é o que debía ser para o seu círculo, para o seu ambiente social. Feijóo é representativo dunha clase social que cre ser merecedora de todos os privilexios e que merece ser a que goberne o país (Galiza ou Expaña), e que ve na democracia unha forma moderna e presentable socialmente de manter intacta a estrutura económica anterior construída a base de círculos concéntricos nos cales o radio do círculo vai inverso á riqueza a distribuir entre os que o constitúen.

Feijóo é a cristalización dunha serie de valores anteriores a el. É a encarnación dunha forma concreta de entender a sociedade e a política. É o epifenómeno dunha ideoloxía que exerce o control da realidade dende todas as frontes posibles e que aínda se sorprende cando, caído o velo da ficción democrática baixo o que vivimos, vemos en crú a estrutura de relacións que sostén esta ficción: empresarios, políticos, delincuentes, todos na mesma nave, remando xuntos para manter o control e conservar intactos os réditos logrados tras a barbarie da guerra gañada co soporte do nazismo alemán e o fascismo italiano.

A mirada alucinada de Feijóo na rolda de prensa posterior á fotografía o dicía todo: "non fixen nada malo". Só facía o que tiña que facer, en afortunada frase de Aznar que oculta un resto non enunciado que podería escribirse asi: "para manter os meus privilexios e os dos meus e para que as cousas seguiran como debían".

Xa o dixen nalgunha ocasión por aquí: Galicia é Sicilia sen pistolas. Non as precisan.

Os minutos do lixo, unha elexía

A expresión "os minutos do lixo" fai tempo que fuxiu do seu ecosistema lingüístico natural -as crónicas dos partidos de baloncesto- e inundou outros campos semánticos de forma incontrolada. Fronte á súa definición estricta -eses minutos finais dos partidos xa sentenciados nos que xoga ate o último reserva- a min gustaríame reivindicar eses minutos como os instantes de máxima pureza do xogo ou do deporte ao que nos esteamos a referir. Porque, recoñezamos, se nunca xogamos os tempos importantes dos partidos e de forma imprevista déixannos xogar aínda que sexa tres minutiños no final dalgún encontro imos saír a morrer neses instantes finais, tratando de deixar un legado imperecedeiro do noso paso efímero por unha cancha. Esa entrega absoluta deses reservas de xogo improbable emocíoname. Conteñen a esencia de calquera xogo, devolven ao deporte á súa raigame básica: o xogo xóganos a nós con independencia de resultados ou facultades persoais, o xogo posúenos e saca de nós unha versión inesperada, o xogo transfórmanos e el mesmo transfórmase neses instantes. Nos minutos do lixo calqueira deporte hiperprofesionalizado recupera -só temporalmente- a súa dignidade inicial, o seu alento fundador, as alas perdidas no camiño utilitarista da súa monetarización salvaxe.

Penso con frecuencia que estamos nos minutos do lixo do noso sistema político. Esta segunda restauración borbónica apodrece a gran velocidade nun contexto internacional de triunfo por aplastamento do turbocapitalismo neoconizado e neocolonizador. O dúo "constitución que os españois aceptaron aterrorizados" máis "xefe de estado ridículo no seu papel de suposto "árbitro" (posto a dedo por Franco e xefe dos exércitos: imparcialidade absoluta)" fai tempo que deixou de ter graza algunha. Corenta anos de Transición dan de sobra para ir empezando a falar de "Permanición" ou para abrir o camiño da III República dunha vez. A dimisión do rei-herencia do rexime anterior e a elección dun presidente democrático semellan tarefas tan obvias que o sorprendente é que todo o aparato ideolóxico-mediático que sostén a Permanición siga persistindo nos tópicos noxentos destas décadas.

Estamos nos minutos do lixo desta II restauración borbónica. Aos suplentes, aos que nunca xogamos os minutos importantes, aos que estamos abaixo, esperando para alterar o camiño desta democracia dudosamente merecedora de tal nome e que sostén basicamente a unha oligarquía económica de raigame franquista, empezan a iluminársenos os ollos. Sabemos que será o noso momento en breve. E que xogaremos instantes escasos nos que posiblemente poñamos todo en xogo. Posiblemente para perder, claro, pero a sabendas de que serán os minutos más importantes das nosas vidas. A iso estamos.

O humor nestes tempos de profunda reacción

Teño un grupo de alumnos que son skaters. Fan piruetas polo Náutico, grábanse con cámaras de vídeo con obxectivos "ollo de peixe", montan unhas bases musicais para poñer de fondo e despois suben o resultado a youtube. Nas clases de titoría, cando quedan cinco minutos para rematar, poñen ao día a toda a clase coas súas últimas gravacións, explicando os segredos da rodaxe. É divertido. A semana pasada, despois da típica sesión de saltos e cabriolas pedíronme permiso para proxectar algún vídeo dun ghicho chamado "elrubiusOMG". Asustados pola miña ignorancia sobre o tema aproveitaron para darme unha lección de cultura youtubera: o tipo ten un canal de vídeos con oitocentos mil seguidores. É o youtuber máis popular da península e, o mellor de todo, vive das tonterías que se lle pasan pola cabeza, que, basicamente consisten en trollear o chatroulette, colgar partidas de minecraft comentadas por el, inventar invasións alieníxenas das que dar aviso ao resto da poboación ou marear ao seu gato.

Deixo aquí un par de vídeos. Non sei como chamarlle a esta forma de humor.

killing them softly, Andrew Dominik (2012)

Criminais de medio pelo, criminais de poca monta, ladróns preguiceiros, atracadores descoidados, asasinos a soldo que prefiren entregarse ao alcohol e o sexo antes que a cumplir coas súas tarefas... Killing them softly presenta un catálogo terminal de outsiders que levan entre mal e fatal a crise económica destes últimos anos nuns Estados Unidos convertidos en territorio abrasado. A trama principal, como é habitual, é irrisoria: un golpe chapuceiro que irrita a algúns mandos intermedios de certa organización mafiosa trae unha onda expansiva de consecuencias dramáticas para os seus organizadores. Esto serve de excusa para presentar a estrutura temblorosa do crime máis ou menos organizado dalgún barrio periférico dalgunha cidade industrial en proceso de demolición.

Poderiamos dicir que o mundo do crime é, simplemente, o do capitalismo sen regla algunha: todo é unha mercancía nunha sociedade de individuos que só persiguen a consecución dos seus fins persoais: todo está a venda, todo pode conseguirse se hai unha cantidade suficiente de cartos polo medio.

Pero as crises económicas tamén afectan a este mundo sen reglas. As cadeas de mando funcionan deficientemente e os responsabeis de levar adiante os negocios son descoidados e, moitas veces, prefiren desatender as súas obrigas e entregarse aos seus vicios persoais.

Neste contexto de delincuencia funcionarizada e desganada transcurre esta película. Un pouco exhibindo as súas débedas formais co cine de Tarantino -longas digresións diante da cámara sobre calquera cousa e explosións de estilizada violencia concatenándose puntualmente- e outro pouco recreándose nas paisaxes abandoadas, nas ruinas contemporáneas da civilización posindustrial.

Tan crucial como as presencias hipermagnéticas dos seus protagonistas (os dez minutos de James Gandolfini valen por dez mil películas de centos de actores xuntos) resulta a do único actor non nomeado nos créditos, o presidente norteamericano Barack Obama nos días previos á súa primeira elección como presidente. A contraposición entre o discurso deste e a realidade das imaxes dá a ratos a sensación de certo gusto polo recurso fácil, pero, pola súa insistencia, este texto recitado no que se fala da terra das oportunidades, do optimismo da iniciativa privada, da realización persoal e de todas as estupideces que o discurso neoliberal sacraliza como dogmas de fe, convírtese en protagonista na sombra da película. Esa fachada de idealismo bobalicón enunciado por Obama e punteado polas réplicas aínda máis idiotas dos Bush jr e compañía ten como cara b esa sociedade paralela organizada arredor do crime, anómica, desestruturada e en estado terminal reflectida en crú en cada fotograma da película.

A democracia capitalista norteamericana é retratada nesta película coa cámara clavada nesas organizacións que funcionan como reverso na sombra dos negocios legais. Os seus integrantes -dobles exactos dos asalariados das empresas "normais"- sofren con idéntica virulencia os efectos dunha crise que, porén, non afecta "aos de arriba". Ese xogo de paralelismos entre os dous mundos é, ao tempo, o máis divertido e o máis dramático das historias que se entrelazan no filme. Os gangster de gradación media teñen problemas para chegar a fin de mes e odian os seus traballos tanto como os traballadores legais. O soño americano, dinos a película, está encallado nunha lameira podre na cal todo o mundo permanece atrapado nunha loita salvaxe pola supervivencia. Os que quedan no camiño son os de sempre e os seus esforzos por saír cara un afora inexistente son inútiles: a arañeira socioeconómica na que viven está tecida para protexer os privilexios dunha minoría que, legal ou ilegal, controla aos axentes da estrutura e os elementos relacionais desta como se foran peóns dun taboleiro de xadrez. Sometidos a presións intolerables, estes peóns exercen formas de violencia que sempre rematan voltando multiplicadas considerablemente. O sistema regula a súa presenza mediante estoupidos calculados suficientes para facer limpezas e permitir que outros ocupen os baleiros que deixan os mortos. Capitalismo, mafia, capitalismo, mafia: a secuencia remata nunha síntese dialéctica que poderiamos chamar "democracia liberal", infectada dendea a súa base polo mesmo motor: a maquinaria nú do simple afán de lucro.

Ao final, no discurso que un enfurecido Brad Pitt lánzalle ao seu superior xerárquico (marabilloso Richard Jenkins), en dúas frases atopamos resumida a idea nuclear da historia: "USA non é un país, é un maldito negocio. Así que agora, dame os cartos".

God Save America.

Take Shelter, Jeff Nichols (2011)

É a fin do mundo unha vez máis (ultimamente sempre é a fin do mundo nas salas dos cines e nos salóns dos fogares). Michael Shannon non fala moito nesta película, non precisa facelo. Ese rostro que suxire mil catástrofes padecidas está exento da responsabilidade de falar. Xunto a el, Jessica Chastain, fráxil en apariencia, delicada e salpicada de destellos que fan imposible apartar a mirada da súa faciana, pola contra, fala. Michael Shannon e Jessica Chastain: a persoa que escolleu o reparto sabía ben o que facía. Coma se a película anunciara a renovación do mito da bela e a besta pola vía da apocalipse. A exterior e a interior.

Estamos tan afeitos á narratividade como fonte de acceso á realidade que temos olvidadas outras vías: o delirio, a revelación ou o éxtase son algunhas das alternativas para penetrar no tecido do mundo que nos rodea e extraer algo de sentido del. O persoaxe de Michael Shannon vai mergullándose nunha cadea de pesadelos que resultan ser revelacións. Pero a contraposición das súas visións coa linealidade discursiva de o-resto-do-mundo o coloca na posición de habitante do borde do abismo. Ao principio o xogo de imaxes que o asalta semella ser só unha especie de mal momento que está a pasar, pero cando os seus pesadelos deixan pegadas físicas comprende que o asalto das imaxes ten un significado que vai máis aló do meramente onírico. O que ve, claro, é a paisaxe doutra fin do mundo posible.

A película traballa esta idea de acabamento en varias direccións distintas: o íntimo como territorio sometido á presións difíciles de soportar, o familiar como terreo asolado por forzas centrípetas que o condean á desintegración de forma inevitable e o comunitario-social como o espazo en descomposición sostido só pola inercia de rituais vinculados ao mundo do traballo que carecen da forza necesaria para soster a realidade por eles mesmos.

Parella, familia, amigos, sociedade: a película indaga nestes ámbitos combinando a lóxica analítica propia do discurso científico -baixo o cal, o persoaxe de Michael Shannon é un aterrado viaxeiro rumbo ao pozo da tolemia-, e a lóxica da xustaposición propia do encadeamento de imaxes alucinatorias, sons que non existen e pesadelos capaces de alterar a realidade cotiá. E, baixo o paraugas de todo este diluvio real e imaxinario, a película revélase como un artefacto destinado a comunicarnos que só o amor de parella ten a forza suficiente para soportar todas as catástrofes imaxinables. Non é fácil soster semellante tese nestes días tenebrosos, pero o argumento que a defende agárrase aos mesmos bimbios que configuran a nosa cordura: esa parella extraordinaria que conforman Jessica Chastain e Michael Shannon sobrevive como tal porque a súa entrega ao outro é ilimitada, desafía calqueira cálculo racional e está cosida cos fíos da tolemia.

Xa o sabiamos, pero está ben de cando en vez lembrarse de algo importante: a fin do mundo non é física, nin espiritual nin imaxinaria.
Redúcese simplemente á renuncia ao amor.
Non hai máis.