Ugo Bienvenu, Preferencias del Sistema

No libro de Donna Haraway Seguir con el problema, a autora do Manifesto Cyborg e da invención da idea de Chtuluceno para definir a época que estamos a vivir (o que outros autores chaman Antropoceno ou mesmo Capitaloceno), emprega o concepto de "devir-con" como eixe central da "alianza multiespecies" necesaria para vivir e morrer ben en convivencia coas especies dun planeta que agoniza.

Pensei moito nese concepto e nesa "alianza multiespecies" (que, para que enganarnos, inicialmente soábame a marcianada total) da que fala reiteradamente Haraway mentres lía este cómic de Ugo Bienvenu, enésima achega á distopía que ven de contrabando coa utopía anarco-capitalista procedente de Silicon Valley na que estamos enrolados coma se foramos ocupantes dun tren sen freos avanzando por uns carrís que se van desintegrando ao seu paso.

Ugo Bienvenu é un corredor de fondo no mundo do cómic e da ilustración. Para quen isto escribe é, basicamente, o autor das fermosas animacións que se superpoñen aos fotogramas da película "Eden" de Mia-Hansen Love ao comezo desta (tamén actúa cun pequeno papel neste filme), abranguendo a súa traxectoria a realización de cortos e filmes de animación, ilustración publicitaria e varias novelas gráficas. A experiencia de todos estes campos nótase no resultado final desta obra, posuída por un grafismo que bebe tanto dunha versión algo retorcida da canónica "liña clara" franco-belga como do mundo da imaxe publicitaria.

O argumento desenrola unha peculiar mestura entre elementos procedentes do Farenheit 451 de Ray Bradbury e da 2001: Unha Odisea no Espazo de Stanley Kubrick. Atopamos nel a mesma preocupación ca primeira polo mantemento da memoria nunha sociedade autoritaria entregada ao olvido e ao culto á banalidade e un similar cuestionamento do papel das intelixencias artificiais na súa convivencia co ser humano que aparece na segunda. Partindo destes materiais, Bienvenu realiza unha interesante reflexión arredor dese acordo multiespecies do que falaba ao principio, sendo a imaxe máis icónica e potente das súas páxinas ese robot xestante no cal se desenvolve un embarazo humano e que aparece na portada do cómic envolto na vexetación do rural francés.

Preferencia del Sistema transcorre nunha Francia que semella estar temporalmente só a uns anos de distancia de nós. Un dos futuros probables inscritos no noso presente. Un tempo no que a maior parte da poboación malvive na precariedade e entregada a un tipo alienante de ocio nos escasos instantes que ten de descanso mentres unha elite ultra-rica decide o tipo de traballos que aínda poden desenvolver os humanos e tamén os produtos culturais que merecen ser gardados nuns sistemas de almacenamento finitos que esixen que se vaian sacrificando partes da historia cultural humana para que o seu lugar sexa ocupado polas excitantes burbullas do ocio máis vacuo. Coma é habitual neste tipo de historias, un heroe tratará de enfrontarse ao sistema dende unha posición de inferioridade que leva o seu destino xa escrito dende o comezo.

Desenvolvida en dous actos moi marcados, o triángulo existencial que forman os humanos, os robots e a natureza dá lugar a estrañas alianzas entre eles. Unha das posibilidades que apunta Bienvenu e a cuestión de depositar nos robots a herdanza dos humanos, unha vez que estes semellan estar máis interesados na súa propia aniquilación que en calquera outra cousa. Outra, como a "fidelidade" ao código das entidades non naturais acaba convertendo a estas en suxeitos moito máis fiables que os propios humanos para desenvolver as tarefas relacionadas co coidado doutros humanos e coa preservación da mesma natureza.

Aínda que salpicada de poemas leidos polos protagonistas en diversos momentos da narración (Auden, Rimbaud ou Musset) o ton emocional da obra é deliberadamente frío. Non hai apenas expresións sentimentais ou psicoloxización duns personaxes movidos por motivacións transparentes. O contrapunto entre a neutralidade formal da narración no plano da expresión sentimental e a carga do seu contido funciona con eficacia, estando especialmente ben construídas as escenas climáticas a cargo dos robots protagonistas.

Como toda obra de ciencia-ficción, Preferencias del Sistema, xoga menos na liga da especulación futurolóxica que na do comentario sobre o propio presente a partir de certas liñas de forza que o conforman. E, neste senso, cumple con brillantez coas súas intencións ao presentar máis un feixe de preguntas interesantes -e pertinentes- que ao ofrecer un conxunto de respostas baseadas nos clichés do xénero, ofrecendo, tamén, imaxes icónicas de gran potencia (non só visual) e articulando un discurso a prol da preservación mutua que podería ilustrar con precisión ese "devir-con" harawaiano do que falaba ao principio.

La máquina es tu amo y tu señor, Yang, Jenny Chan, Xu Lizhi, Li Fei, Zhang Xiaoqio e outros

Durante 2010 produciuse unha vaga de suicidios na macrofábrica de Foxconn na cidade de Shenzen (China): 18 traballadores trataron de quitarse a vida, conseguíndoo 14 deles e quedando con graves secuelas os 4 restantes. Con 1.4 millóns de empregados, Foxconn é a marca principal do maior fabricante de compoñentes electrónicos do mundo, Hon Hai, producindo toda a gama de produtos de Apple, a PlayStation de Sony, os ordenadores de Dell e Hewlett-Packard e todo o que poidamos imaxinar para Amazon, Cisco, Google, Microsoft, Motorola, Nintendo e Nokia. A fábrica de Shenzen emprega a 350.000 traballadores en 3 quilómetros cadrados de terreo pagándolles, no mellor dos casos, uns 500 euros por 60 horas semanais de traballos repetitivos e inesgotables na liña daquelas cadeas de montaxe satirizadas con tanta lucidez por Charles Chaplin en "Tempos Modernos".

Neste libro da editorial Virus aparecen relatadas en primeira persoas as experiencias de varias traballadoras da fábrica de Shenzen, así como varios poemas dun dos suicidas, Xu Lizhi, recolléndose tamén a historia da marca e do seu fundardor e a política económica china que, na práctica, tradúcese en dar absoluta liberdade a estas megafactorías para facer o que consideren necesario para desenvolver a súa actividade. Aínda que China ten sindicados uns 293 millóns de traballadores, na práctica son as propias empresas e as administracións locais as que controlan os sindicatos desactivándoos completamente na súa labor de defensa dos dereitos dos traballadores.

Sabemos que detrás das brillantes pantallas dos nosos gadgets tecnolóxicos agóchase unha masa descomunal de traballadores en réxime de semiescravitude. Temos, como moi ben di o agora mesmo desprezado Zizek, unha "falsa conciencia iluminada" mediante a cal o coñecemento das consecuencias dos nosos hábitos de consumo non altera estes no máis mínimo. Este libro pon nomes ás persoas que están detrás da fabricación dos nosos portátiles, tablets, móbiles, consolas ou cámaras dixitais e apunta á esixencia das grandes multinacionais da electrónica e a informática como responsable última das condicións laborais dos seus traballadores. O sistema just-in-time ("quero un millón de ipads para xa") coa súa necesidade de aumento continuado da produtividade puxa sin pausa ao réxime entre militar e escravista que goberna nestas megafactorías, dando como resultado unhas condicións de traballo totalmente inhumanas.

Entre as solucións delirantes que se puxeron en práctica para evitar os suicidios eu atopo dúas especialmente grotesca: por unha  banda un exército de psicólogos que, ante calquera indicio de ánimo baixo denunciaban ao traballador á dirección, e, por outra, a instalación de redes inmensas para evitar que ninguén se tirara dos tellados.

Gustoume especialmente o posfacio do libro, a cargo da filósofa francesa Célia Izoard -célebre e lúcida neoludita contemporánea-, do cal deixo aquí este parágrafo:

[...] ás clases medias urbanas mundializadas -infinitamente menos anguriadas polos problemas de supervivencia e idiotizadas polo calidoscopio dixital- tócanos deixar de seguir sumándonos a este modelo e repensar a materialidade da nosa existencia. Comezando por un exercicio de imaxinación: e se o conxunto de infraestruturas necesarias para a produción de tódolos ordenadores, televisións, iPads, cámaras fotográficas, teléfonos que empregamos foran relocalizadas nos nosos territorios? Vexamos: minas de terras raras, de ouro, de cobre e de estaño; instalacións petrolíferas, fábricas químicas, construción de novas centrais eléctricas, multiplicación de extraccións de auga, fábricas de circuítos electrónicos e de ensamblaxe, verteduras tóxicas en cada etapa da produción. Mirar isto de fronte, non perdelo de vista, acaso non é un requisito indispensable en calquera reflexión sobre a "liberdade", a "autonomía", a "solidariedade" e a "creatividade" que, supostamente, debe verse incrementada grazas a todos eses obxectos?

Jonas Mekas + Allen Ginsberg

Veño de ver "Guns of the trees", a primeira peli de Jonas Mekas (aquí o meu ladrillo correspondente -en castelán, a lingua oficial do país filmaffinity- sobre ela). Entre as imaxes escóitase de cando en vez a Allen Ginsberg declamando os versos de "sutra de xirasol". Buscando un pouquiño atopei esta fermosa versión en galego de parte do poema no blog mylece en Galícia (con til no i), que copio e pego aquí coa esperanza de non estar infrinxindo ningún dereito de autoría ou algo semellante. A parte que poño entre dúas liñas horizontais cara ao final non aparecía no devandito blog e tiven que apañar como puiden unha translación (máis que unha tradución) dende a versión en castelán mentres botaba un ollo á versión orixinal. Que movida, como fan os profesionais da traducción para pasar a poesía dunha lingua a outra???

SUTRA DE XIRASOL

Camiñei polas beiras do peirao de lata e banana e sentei so á enorme sombra dunha locomotora da Southern Pacific para mirar o solpor encol dos cómaros con casas coma caixas e a chorar.

Jack Kerouac sentou ao meu carón nun poste de ferro estragado e oxidado, compañeiro, pensamos igual verbo da alma, desertos e angustiados e co ollar triste, cercados polas raíces nodosas de aceiro de árbores de maquinaria.

A agua aceitosa do río reflectiu o ceo vermello, o sol afundiu nos cumios finais de Frisco, non hai peixes nese regato, non hai ermitán neses montes, soamente nós propios con ollos reumáticos e resaca coma vellos nugalláns na ribeira do río, cansos e agudos.

Mira o xirasol, dixo, había unha sombra gris e morta contra o ceo, grande coma un home, sentada no cimo dunha morea de serraduras derramadas--

--Rubín encantado--foi o meu primeiro xirasol, lembranzas de Blake--as miñas visións--Harlem
e Infernos dos ríos Orientais, pontes renxendo Sandwiches Graxentos de Joe, carriolas de bebé mortas, pneumáticos negros e sen debuxo esquecidos e sen recauchutar, o poema da ribeira, condóns & potas, coitelos de aceiro, nada inmaculado, unicamente o estrume húmido e os artefactos de coitelas aguzadas indo cara ao ceo pasado---

e o Xirasol gris arrandeado contra o solpor, crebadizo deserto e poeirento co charrizo e a brétema poluída e fume de locomotoras vellas no seu ollo--

corola de lagañentas pugas dobradas e rotas como unha  coroa mallada, sementes caídas fóra da súa face, boca a-piques-de-ficar-sen-dentes de aire asollado, raxeiras obliteradas encol da súa cabeza peluda como unha enxoita arañeira de arame,

follas saíntes coma brazos saíndo do talo, acenos da raíz de serraduras, anacos rotos de xeso caídos dos garabullos negros, unha mosca morta na súa orella,

Impía mallada e vella cousa fuches, meu xirasol Oh miña alma, ameite daquela!
A roña non era roña de home senón morte e locomotoras humanas,

--------------------------------


todo aquel traxe de po, aquel velo de escurecida pel de vía férrea, aquela polución da meixela, aquela pálpebra de negra miseria, aquela enfeluxada man ou falo ou protuberancia de algo artificial peor co lixo — industrial — moderno—  toda aquela civilización pintando a túa delirante áurea coroa —

e aqueles desolados pensamentos de morte e poeirentos ollos sen amor e extremos e raíces resecas debaixo, no amontoamento- fogar de area e serradura, billetes de goma de a dólar, pelexas de maquinaria, as tripas e entrañas do saloucante e doente automóbil, as valeiras e solitarias latas coas súas oxidadas linguas ai!, que máis podería eu citar, as  afumadas cinzas dalgún cigarro pene, as conas das carretillas e os leitosos peitos dos automóbiles, cus desgastados de cadeiras & esfínteres de dínamos — todos estes

enredados entre as túas momificadas raíces — e ti aí erguido ante min no solpor, toda a túa gloria na túa forma!

Unha perfecta mostra de beleza de xirasol! Unha perfecta excelente adorable existencia de xirasol! Un doce ollo natural para a nova lúa enrolada espertou vivo e excitado aferrando nas sombras do ocaso a mensual brisa dourada do abrente!

Cantas moscas zoaron ao teu arredor inocentes do teu lixo, mentres maldicías aos ceos do ferrocarril e da túa alma de flor?

Pobre flor morta? Cando esqueciches que eras una flor? Cando miraches a túa pel e decidiches que eras unha sucia e vella locomotora impotente? A pantasma dunha locomotora? O espectro e a sombra dunha outrora poderosa e demente locomotora americana?

Xamais fuches unha locomotora, Xirasol, fuches un xirasol!

E ti locomotora, ti es unha locomotora, non esquezas o que che digo!

De modo que arrinquei o xirasol fraco como un esqueleto e suxeiteino ao meu costado coma un cetro,
e entoo o meu sermón fronte á miña alma, e tamén fronte á de Jack, e á de quenquera que desexe ouvilo,

---------------------------------------
 
--Non somos a nosa pel cotrosa, non somos a nosa terríbel crúa e poeirenta locomotora sen imaxe, todos somos por dentro xirasoles belos e dourados, estamos benditos pola nosa propia semente & dourados peludos espidos cohibidos--corpus medrando dentro de loucos pretos cerimoniosos xirasoles no solpor, asexados polos nosos ollos so a sombra da locomotora tola solpor na ribeira en Frisco visión esgrevia de latas na tardiña sentados.

Allen Ginsberg, Berkely 1955

Franco "Bifo" Berardi, Futurabilidad

En la medida en que el trabajo cognitivo se convirtió en la principal fuerza de valorización, los poderes económicos intentaron someter a los cognitarios a la ideología del mérito, o la meritocracia, con el propósito de destruir la solidaridad social de la fuerza intelectual.

Al recompensar la superioridad intelectual con dinero, el concepto de meritocracia funciona como el caballo de Troya de la ideología neoliberal. La meritocracia es la cama caliente de la precariedad y alienta a la competencia: cuando los individuos se ven obligados a luchar por la supervivencia, las capacidades técnicas e intelectuales se ven reducidas a meras herramientas de confrontación económica. Cuando se acaba la solidaridad y la competencia se convierte en la norma, la investigación y el descubrimiento quedan disociados del placer y la solidaridad.

Desafortunadamente, la meritocracia es también un estímulo a la ignorancia.

En la medida en que la evaluación del mérito depende del reconocimiento de la autoridad, y por consiguiente los criterios de evaluación los fijan quienes tienen el poder, se invita a los estudiantes a hacer suyos los criterios de evaluación existentes. La educación ha sido el factor más potente de autonomía social. Si aceptamos la meritocracia, renunciamos a la autonomía del proceso de aprendizaje y aceptamos dejar la evaluación por completo en manos de otros.

Un paso crucial de este proceso de sumisión del conocimiento lo constituyen el actual desmantelamiento del sistema de educación pública, la privatización de la universidad y el resultante sometimiento de la investigación a las reglas operativas de la economía financiera. Todo ello implica un principio según el cual la razón económica tiene una prioridad epistémica que viola cualquier noción de autonomía de las instituciones de producción y transmisión del conocimiento. El rasgo decisivo de la universidad moderna fue la autonomía del conocimiento (a saber, su autonomía respecto de la superioridad de la teología). Sin embargo, la actual imposición de la superioridad económica implica la cancelación de dicha autonomía. De hecho, la instauración de la economía como el criterio de evaluación universal ha reestablecido una suerte de teología en la relación entre el aprendizaje y la verdad absoluta (económica)